Kompetencje społeczne, czyli co?
Najnowsza definicja określa je jako „złożone umiejętności warunkujące efektywność radzenia sobie w określonego typu sytuacjach społecznych, nabywane przez jednostkę w toku treningu społecznego”. Aby dowiedzieć się czym dokładnie są, co je warunkuje i jak możemy je rozwijać, przyjrzymy się więc im nieco bliżej. Czym są sytuacje społeczne? Są to wszystkie sytuacje, w które zaangażowani są inni ludzie, jako:
- partnerzy działania – np. kiedy pracujemy w grupie, prowadzimy luźną konwersację, uczestniczymy we wspólnych zajęciach.
- obserwatorzy – np. kiedy jesteśmy prelegentami, prowadzimy wykład, a więc kiedy czyjaś uwaga jest skierowana na nas
- źródło wpływu wywieranego przez jednostkę – np. kiedy negocjujemy, przekonujemy kogoś do swoich racji, namawiamy do czegoś
- obiekty wpływu wywieranego przez nią – odwrotnie – kiedy ktoś wpływa na nas
Wszystkie te interakcje mogą zachodzić zarówno bezpośrednio („na żywo”), jak i pośrednio (np. przez Internet). Obejmują relacje dwuosobowe i grupowe. Sprawiają też większe lub mniejsze problemy.
Kompetencje czy kompetencja?
Czy ktoś, kto jest świetnym rozmówcą zawsze dobrze wypada na forum grupy? Czy umiejętność radzenia przyjaciółce wiążę się z asertywnością? Wszystkie te umiejętności mogą iść w parze, jednak zwykle jest tak, że w pewnych sytuacjach radzimy sobie lepiej, a nasze zachowanie w innych wymaga jeszcze pracy. Mówimy więc o kompetencjach społecznych jako złożonych umiejętnościach, ściśle związanych z typem sytuacji społecznej, w jakiej się znajdujemy. Wyróżniono:
- Kompetencje społeczne warunkujące umiejętność radzenia sobie w sytuacjach intymnych – sytuacje intymne są związane z bliskimi kontaktami interpersonalnymi oraz tzw. „ujawnianiem się” partnerów interakcji (słuchanie i czynienie zwierzeń). Tak, to że potrafisz słuchać oraz samemu otworzyć się na zwierzenia to ważna i świadcząca o kompetencjach społecznych cecha!
- Kompetencje społeczne warunkujące efektywność radzenia sobie w sytuacjach ekspozycji społecznej – sytuacje ekspozycji społecznej to te, w których jesteśmy obiektem uwagi i potencjalnej oceny ze strony innych. Są one stresujące, gdyż wiążą się z ryzykiem, że ta ocena będzie negatywna.
- Kompetencje społeczne warunkujące efektywność radzenia sobie w sytuacjach wymagających asertywności – sytuacje wymagające asertywności to wszystkie sytuacje, w których poprzez wywieranie wpływu lub opieranie się wpływowi innych, realizujemy własne cele i potrzeby.
Wszystkie rodzaje kompetencji składają się na ogólny poziom kompetencji społecznych, a więc stopień, w jakim możemy określać siebie jako osobę kompetentną społecznie.
Jeśli dzięki swojemu zachowaniu realizujemy założony cel (np. zdobycie czyjejś sympatii, dobre wystąpienie mimo dużej ilości słuchaczy, oparcie się wpływom innych), to zachowanie to jest kompetentne społecznie. Warto jednak pamiętać, że nasze zachowanie musi być adekwatne do standardów społecznych. Realizowanie celów społecznych przy wyrządzaniu krzywdy innym to nie kompetencje społeczne! Do rozwijania wszystkich powyższych typów konieczny jest…
…trening społeczny
W sferze rozwoju osobistego nie możemy narzekać na deficyt różnego typu treningów, zarówno tych związanych z ciałem, jak i naszymi umiejętnościami. Naturalnemu treningowi społecznemu jesteśmy poddani właściwie cały czas. Składają się na niego wszystkie doświadczenia społeczne, którym podlega człowiek. Każda interakcja społeczna potencjalnie wpływa na rozwój kompetencji społecznych, bo dzięki niej budujemy wiedzę o regułach relacji, uczymy się koordynować swoje zachowania, regulować poziom intymności i rozwiązywać konflikty. Musimy jednak przyjmować i wykorzystywać odpowiedzi zwrotne, których w takich sytuacjach dostarcza nam otoczenie oraz mieć świadomość nawykowości pewnych naszych zachowań. Słowem – sytuacje społeczne, które są dla nas problematyczne należy analizować, a wnioski wcielać w życie mimo osiągnięcia pewnego optymalnego poziomu kompetencji. Obok naturalnego treningu społecznego możemy wyróżnić także laboratoryjny, a więc wszelkie ćwiczenia związane z komunikacją, np. odgrywanie roli.
Przeczytaj także: Jak rozwiązywać konflikty z szefem i współpracownikami?
Jeśli kompetencje społeczne zależne są od treningu społecznego, to dlaczego nie mamy ich na podobnym poziomie jak nasi rówieśnicy czy osoby zaangażowane w podobne aktywności? Efektywność treningu zależy bowiem od inteligencji społecznej i emocjonalnej, a więc umiejętności przetwarzania informacji o charakterze społecznym. Nasze cechy osobowości i temperamentu odpowiadają z kolei za intensywność treningu, a więc naszą skłonność do wchodzenia w kontakty z różnymi ludźmi.
Co możemy zrobić, żeby podnieść kompetencje społeczne?
Zła wiadomość: nie ma pracy, w której kompetencje społeczne nie byłyby w ogóle istotne. Kompetencje społeczne odpowiadają za to jak wypadniemy na rozmowie kwalifikacyjnej, randce i poznając potencjalnych przyszłych teściów. Dobra wiadomość: kompetencje społeczne rosną przez całe życie i mimo pewnych ograniczeń, których mogą dostarczać nasze cechy odpowiadające za intensywność i efektywność treningu społecznego – możemy je stale podnosić! Mimo samowiedzy i ogólnego zorientowania, w których sytuacjach społecznych radzimy sobie lepiej, a w których gorzej, warto je zbadać. Rynek testów psychologicznych ma coraz szersze zastosowanie zarówno w przeprowadzaniu procesu rekrutacyjnego, jak i w badaniach indywidualnych. Co więcej, swoje mocne strony potwierdzone przez specjalistę, możemy umieścić w CV, aby wyróżnić się na rynku pracy. Coraz częściej także pracodawcy mogą zaskoczyć nas prośbą o wypełnienie kwestionariusza psychologicznego (np. badającego kompetencje społeczne), aby sprawdzić czy nasza „otwartość” umieszczona w CV, znajdzie potwierdzenie w wynikach testowych. Istnieje wiele testów i kwestionariuszy psychologicznych badających wskazane zagadnienie, te certyfikowane mogą być stosowane i interpretowane jedynie przez psychologa, mają także najwyższą wartość prognostyczną, a więc zdolność przewidywania naszych prawdziwych zachowań. Wynik badania może być także pomocny przy dobieraniu warsztatów i innych oddziaływań terapeutycznych.
***
Autorką tekstu jest psycholog Malwina Zielińska.
***
Definicje i podłoże teoretyczne:
Argyle, M. (1991). Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa: PWN.
Matczak, A. (2007). Kwestionariusz Kompetencji Społecznych KKS. Podręcznik (wyd. 2 uzupełnione). Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
