Każdy człowiek ma wiele przekonań na temat otaczającego świata, ludzi i samego siebie.
Poglądy te decydują o jego zachowaniu, wyborach jakich dokonuje, samoocenie oraz postawie wobec innych. Przekonania pozytywne nie zaburzają myśli, emocji i nie powodują niepożądanych działań. Gorzej, gdy proces myślenia jest zniekształcony i niezgodny z rzeczywistością. Według teorii Alberta Ellisa, twórcy Racjonalno-Emotywnej Terapii Behawioralnej – „zaburzona jednostka przejawia zachowania autodestrukcyjne, uniemożliwiające samorealizację, przeżywanie spełnienia, szczęścia i przyjemności w życiu, a zachowania te poprzedzone są myśleniem dysfunkcyjnym”.
Odpowiedzialne myśli
Do wyjaśnienia, dlaczego za wszystkie emocje i zachowania odpowiedzialne są myśli przyczyniła się teoria innego amerykańskiego psychiatry, Maxie C. Maultsby’ego jr., który w Racjonalnej Terapii Zachowania określił, że tzw. trzeci układ funkcjonalny mózgu odpowiada za „tworzenie celowych planów działań, gromadzenie informacji zwrotnych oraz kontrolę reakcji”. Od wczesnego niemowlęctwa w procesie rozwoju człowieka, aż do osiągnięcia dojrzałości umysłowej głównym zadaniem ludzkiego mózgu jest przekształcanie „świata-słów” w myśli, „a konkretnie w plany zachowań i obrazy-mapy, wyzwalające odpowiednie reakcje emocjonalne i fizyczne”.
Rola semantyki
Zanim niemowlęta nauczą się mówić przyjmują świat taki, jakim jest on w rzeczywistości. Nie znające słów dzieci tworzą tym samym obiektywny obraz otoczenia oparty na faktach. Z biegiem czasu nauka języka i nadawanie słowom znaczeń powodują kreowanie przez człowieka subiektywnego obrazu świata, nazwanego w psychologii „światem-słów”. Ma to swoje dobre i złe strony. Niezaprzeczalny plus to możliwość ignorowania rzeczywistości, fantazjowania i wyobrażania sobie dowolnych obrazów – rajskiej plaży, szybkiego samochodu, soczystego owocu wraz z jego smakiem, kolorem i zapachem. Minusem jest natomiast fakt, że poprzez ten sam mechanizm możemy wyobrazić sobie rzeczy złe: lecąc samolotem – katastrofę lotniczą, słysząc nocny hałas – włamywacza, moknąc w deszczu – chorobę i jej konsekwencje. Słowa, a dokładnie ich znaczenie, są wiec dla człowieka konkretnym bodźcem do działania.
Rzeczywistość
W neutralnym stanie emocjonalnym nazywamy rzeczy po imieniu. Dobre myśli wywołują właściwą ocenę i zgodną z faktami reakcję. W momentach stresu, w strachu, w chwilach kiedy myśli są zaburzone potęgujemy emocje i poprzez słowa obecne w mózgu zaczynamy zniekształcać obrazy rzeczywistości.
Przykład:
Jako zdenerwowana mama nastolatka, widząc bałagan w pokoju syna myślisz i mówisz: „Moje dziecko o nic nie dba, nigdy nie sprząta i jest śmierdzącym leniem”.
Przeczytaj także: Wypalenie zawodowe to nie wstyd. Czy ten problem dotyczy też Ciebie?
Czemu warto się w takich momentach przyjrzeć?
Czy ta myśl jest oparta na faktach? Czy twoje dziecko rzeczywiście nigdy nic nie robi? Czy inna osoba znająca twoje dziecko powiedziałaby to samo? Czy twój syn rzeczywiście nigdy nie sprząta? Czy ta myśl jest zdrowa i zgodna z twoimi przekonaniami o własnym dziecku? Czy ta myśl ma wpływ na twoje cele? Czy twoim celem jest negatywne określenie syna? Czy ta myśl powoduje, że czujesz się tak jak chcesz się czuć? Czy widząc bałagan w pokoju syna chcesz powiedzieć: „Moje dziecko nie posprzątało, a ja chciałabym żeby to zrobiło. Denerwuję się, ponieważ mnie nie słucha” ?
Jak pokazuje powyższy przykład zdrowe myśli muszą być oparte na faktach, muszą chronić nasze zdrowie lub życie. Zdrowe myśli mają też pomóc w osiągnięciu bliższego lub dalszego celu oraz pozwolić uniknąć niepożądanych sytuacji (konfliktów). Wreszcie, zdrowe myśli muszą spowodować, że będziemy czuć się tak jak chcemy. A czy zdrowo myślący człowiek chce czuć się niekomfortowo?
Skalowanie
W określeniu, czy dana myśl jest zdrowa pomaga sposób, którego często używają psychologowie. Mowa o skalowaniu, dzięki któremu możemy nabrać dystansu do zdarzeń z naszego życia i obiektywnie określić czy nasze myśli na dany temat są prawidłowe czy zaburzone. Dowolnej myśli należy przyznać punkty w skali od 1 do 10.
Przykład:
Patrząc w lustro myślisz/mówisz: „Do niczego się nie nadaję, bo jestem gruba i wstrętna”.
Oceń to stwierdzenie w skali 1-10. Powiedzmy, że wybierasz liczbę 8. Są przecież grubsi od ciebie, prawda?
Następnie odpowiedz sobie na następujące pytania:
1. Czy ta myśl jest oparta na faktach? Tak i nie. Owszem, masz nadwagę, ale to nie oznacza, że do niczego się nie nadajesz.
2. Czy ta myśl chroni twoje życie i zdrowie? Nie, ponieważ żyjesz w ciągłym stresie, jesteś zła, smutna, masz poczucie niskiej wartości itp.
3. Czy ta myśl pomaga ci osiągnąć bliższe i dalsze cele?
Zakładając, że twoim celem jest redukcja wagi myśl „jestem gruba i wstrętna” może zmotywować cię do ćwiczeń fizycznych i zmiany diety, ale nie ma wpływu na inne cele, które chcesz osiągnąć. Czy będąc grubą możesz wyjechać w podróż, o której marzysz? Czy jako gruba możesz być dobrym pracownikiem? Czy jako gruba dbasz o bliskich i jesteś lubiana?
4. Czy tam myśl pomaga ci unikać najbardziej niepożądanych konfliktów z innymi lub je rozwiązywać?
Czy bycie grubą ma wpływ na twoje relacje z innymi? W jaki sposób potrafisz unikać konfliktów? Jak je rozwiązujesz?
5. Czy ta myśl pomaga ci czuć się tak jak chcesz się czuć, bez nadużywania leków, alkoholu i innych substancji psychoaktywnych? Czy myślenie o sobie z pogardą, niedocenianie siebie, dyskwalifikowanie swojej osoby w wielu dziedzinach życia z powodu wyglądu zewnętrznego w ogóle w czymkolwiek pomaga?
Czy po odpowiedzeniu na powyższe pytania wciąż oceniasz swoją myśl na 8? Z pewnością nie.
Jeśli na co najmniej 3 z powyższych 5 pytań stawianych dowolnej myśli udzielisz odpowiedzi „nie” pora zmienić myślenie na zdrowe.
***
Konsultacja psychologiczna: Joanna Sitek, psycholog i psychoonkolog oraz coach i trener personalny.
