Jak to wygląda obecnie?
W USA już 1 na 44 dzieci ma zdiagnozowany autyzm. Dla porównania w 2000 roku diagnozę taką otrzymało 1 na 150 dzieci (dane według Centers for Disease Control and Prevention)[1]. W Azji i państwach europejskich sytuacja wygląda podobnie. Coraz częściej mówi się o tak zwanej „epidemii autyzmu”. Ile nauka wie o autyzmie? Wciąż za mało. Ile społeczeństwo wie o osobach autystycznych? Zdecydowanie za mało. Ilu pracodawców wie, jak wykorzystać niewątpliwe talenty osób nieneurotypowych? Niewielu. A szkoda, bo ich wyniki w wybranych dziedzinach są zdecydowanie wyższe niż osób neurotypowych i potwierdzają to doświadczenia zarówno pracodawców zatrudniających takie osoby, jak również badania naukowe.
Wyobraź sobie…
Poniedziałek 6.30. Już samo słowo poniedziałek u osób neurotypowych budzi niechęć. Wyobraź sobie, że wstajesz rano i idziesz do kuchni. Zapalasz światło – pali w oczy, może jednak lepiej lampka. Parzysz kawę, ale jej aromat nie przypomina świeżo palonej kawy we włoskiej restauracji, ale mówiąc kolokwialnie – śmierdzi. Na stole leży kanapka, ale wiesz, że jej nie zjesz, bo nie lubisz faktury chleba. Włączasz komputer, ale ciągle słyszysz dźwięk tykających wskazówek zegara. Gdyby w pokoju latała mucha słyszałbyś też tę muchę. Twój współdomownik włącza radio. Lubisz muzykę z radia, ale tylko wtedy kiedy sam ją włączysz. Po prostu irytują cię dźwięki, nad którymi nie panujesz. Nagły dźwięk cię drażni. I jeszcze ta kosiarka za oknem. Radio, zegar, kosiarka. Dużo bodźców. Na stole leży mnóstwo przedmiotów – znów ktoś je zostawił. Czemu ten ołówek jest niezatemperowany, czemu okulary nie są w szufladzie, czy ta kartka nie powinna być w segregatorze? Wszystko cię rozprasza, ale kiedy się z tym uporasz zagłębiasz się w świat twojej pracy, która być może jest twoją fiksacją, w której jesteś najlepszy i wszyscy o tym wiedzą.
Nigdy nie myślałeś, że tak może wyglądać twój poranek?
Nic dziwnego, zapewne jesteś osobą neurotypową, czyli osobą spoza spektrum autyzmu. A teraz pomyśl, że tak może wyglądać poranek osoby w spektrum autyzmu, z których nawet 90% cierpi na nadwrażliwość sensoryczną[2]. Zmysły osób z zaburzeniami sensoryki pracują inaczej niż u neurotypowych. Powiem więcej ta osoba może żyć obok ciebie i zawsze wydawała ci się dziwna i introwertyczna, więc nie dążyłeś do bliższych relacji. Αὐτός (autós), oznacza „sam”, ale sam to nie to samo co samotny. Autyzm? Każdy słyszał, to takie dzieci żyjące w swoim świecie co później zaczynają mówić. Autyzm? To tacy ludzie, którzy są wybitnie zdolni, geniusze. Autyzm? Autyzm, proszę pani, to taka niepełnosprawność intelektualna. Autyzm? A to te niegrzeczne, niewychowane dzieci. Taka jest nasza (nie)świadomość…
Już 1 na 100 dzieci w Europie ma zdiagnozowane zaburzenia ze spektrum autyzmu. Przy czym nigdy prawdopodobnie nie spotkamy dwóch takich samych osób autystycznych . Przypadki osób autystycznych są skrajnie różne – od osób ze skorelowaną niepełnosprawnością intelektualną po osoby wybitnie zdolne czy określane mianem geniuszów (tzw. sawanci). Według WHO 1 na 100 DZIECI, dziś – kiedy diagnostyka w tym zakresie jest na dużo wyższym poziomie niż 40 czy 20 lat temu. Wiele osób dorosłych coraz częściej zgłasza się po diagnozę. Wiele osób dorosłych mimo ewidentnego występowania cech autystycznych wciąż nie ma formalnej diagnozy. To mogą być również twoi pracownicy.
Czym jest autyzm?
Autyzm to zaburzenie neurorozwojowe (nie choroba), które polega na innej niż tradycyjna, neurotypowa, ścieżce poznawczej. Autyzm stwierdza się u osób na podstawie tzw. triady autystycznej, do której zaliczamy: problemy w komunikacji, stereotypie zachowania, zaburzenia w funkcjonowaniu społecznym.
- Zaburzenia komunikacji zazwyczaj objawiają się późniejszym rozwojem mowy (oprócz zespołu Aspergera), mową prostą, czasami długo utrzymującymi się z agramatyzmami.
- Stereotypie i fiksacje to konieczność wykonywania czynności w ściśle określony sposób i zainteresowanie jednym konkretnym tematem.
- Trudności społeczne to m.in. problem w nawiązywaniu i podtrzymywaniu relacji z innymi ludźmi.
Wskazanym zaburzeniom często towarzyszy również nadwrażliwość sensoryczna oraz zaburzenia przetwarzania słuchowego. Dodatkowo osoby z zespołem Aspergera mogą godzinami opowiadać o temacie, który je interesuje. Od 2022 roku Zespół Aspergera nie stanowi według klasyfikacji WHO oddzielnej jednostki chorobowej i jest klasyfikowany razem z „zaburzeniami ze spektrum autyzmu” stanowiąc jego najlżejszą odmianę.
Upraszczając, ale definiując problem w sposób obrazowy…
Osoba autystyczna może oddawać się swoim fiksacjom (w tym pracy), raczej lubi wracać do domu tą samą trasą, może nie rozumieć długich i skomplikowanych zdań, raczej nie odnajduje się w dużych zatłoczonych i głośnych miejscach. Ale może z powodzeniem odnaleźć się (w zależności od nasilenia cech) w zawodach wymagających dokładności, spostrzegawczości, procesowości, umiejętności logicznego myślenia, zagłębienia się w dany temat i oddania mu bez reszty często osiągając lepsze wyniki niż osoba neurotypowa. Osoby nieneurotypowe z powodzeniem realizują się w zawodach związanych z nowymi technologiami, w branży IT, na stanowiskach analitycznych oraz jako pracownicy naukowi. Cechy autystyczne wykazywali wielcy liderzy jak chociażby Bill Gates, Mozart, Thomas Edison.
Dostosowanie miejsc pracy
Pierwsze praktyki w zakresie zatrudniania osób autystycznych i dostosowania do ich potrzeb miejsc pracy ma coraz więcej firm i odnosi na tym polu wymierne korzyści dla organizacji. Wystarczy wspomnieć o P&G, które po roku przygotowań zatrudniło osoby nieneurotypowe wykorzystując ich umiejętności logiczne, matematyczne i zdolność do rozwiązywania problemów. Specjalnie do nich dostosowano stanowiska pracy i szybko okazało się, że nowi pracownicy mogą osiągać lepsze wyniki niż osoby neurotypowe na analogicznych stanowiskach.
Osoby nieneurotypowe to nie tylko Raymond Babbitt z filmu „Rain man” czy bohater kampanii społecznej, ważnej bo jednej z pierwszych, z Bartkiem Topą, to całe spektrum „pięknych umysłów”, których talenty i niezwykłe osobowości wciąż czekają na odkrycie, a specyficzne umiejętności na mądre zarządzanie przez odważnych liderów.
