Warto zauważyć, że w myśl Prawa autorskiego w szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory: wyrażone słowem, znakami graficznymi; fotograficzne; muzyczne i słowno-muzyczne; sceniczne, choreograficzne i audiowizualne (w tym filmowe). Tym samym, sam ustawowy katalog uwidacznia jak szeroki jest zakres ochrony własności intelektualnej, poczynając od opisów projektów, wpisów na blogu, podkładów muzycznych wykorzystywanych przez youtuberów, kończąc na vlogach eksperckich.
Rezultaty twórczości mogą zostać skomercjalizowane w dwojaki sposób – bądź poprzez przeniesienie praw własności intelektualnej lub w formie licencji, czyli udzielania innemu podmiotowi wyłącznie uprawnienia do korzystania z utworu, bez przenoszenia praw własności. To właśnie wybór między umową sprzedaży praw własności intelektualnej a umową licencji jest pierwszym krokiem do zabezpieczenia swoich interesów bądź jako twórcy, bądź podmiotu, który zamierza skorzystać z efektów pracy innych osób.
„Na wszystkich polach eksploatacji”
Jednym z najczęściej popełnianych błędów w umowach związanych z prawami własności intelektualnej jest brak obligatoryjnego elementu jakim jest wskazanie pół eksploatacyjnych na jakich przenoszone są prawa do utworu. Sztandarowe wpisywanie w umowach frazy „na wszystkich pola eksploatacji” nie jest skuteczne. Może rodzic spory między stronami, czy doszło do przeniesienia praw w zakresie w jakim zainteresowana jest strona nabywająca. Wskazanie, jak mogłoby się wydawać, najszerszego zakresu ochrony jest w tym przypadku iluzoryczne.
Co prawda, w przypadku braku wskazania pól eksploatacji umowa będzie ważna, co wynika z regulacji art. 49 ust. 1. Prawa autorskiego, który przewiduje, że w przypadku, gdy w umowie nie określono sposobu korzystania z utworu, powinien on być zgodny z charakterem i przeznaczeniem utworu oraz przyjętymi zwyczajami. Jednak nie można wykluczyć odmiennych interpretacji stron co do charakteru i przeznaczenia utworu.
Warto więc podpisując umowę szczegółowo przeanalizować ustawowy zakres pól eksploatacyjnych, których przykłady zawiera art. 50 ustawy o Prawie autorskim, wskazując, że odrębne pola eksploatacji stanowią w szczególności:
1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;
3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
To minimalna wskazówka, która w wielu wypadkach ma decydujący wpływ na skuteczność zawartej umowy w zakresie praw własności intelektualnej. Warto także pamiętać, że nabywanie praw własności intelektualnej może być istotne w perspektywie rozwoju firmy. Skuteczność nabycia praw autorskich jest jednym z istotniejszych obszarów badań prawnych (due diligance) wykonywanych m.in. przy pozyskiwaniu finansowania dla firmy, wejściu do spółki nowych inwestorów lub sprzedaży biznesu. Istotniejsza jest może tylko sama forma – bowiem umowa przeniesienia praw autorskich majątkowych – pod rygorem nieważności wymaga zachowania formy pisemnej.
Artystyczna dusza na etacie
Zgodnie z regulacjami prawa autorskiego to pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Zgodnie z art. 12 Prawa autorskiego dzieje się tak jednak wyłącznie wtedy, gdy pracownik i pracodawca w umowie nie uregulują tego zagadnienia odmiennie.
W przypadku zawodów kreatywnych istnieje więc obszar negocjacyjny związany z rezultatami wykonywanych projektów nawet na etacie. Może to wpływać chociażby na wysokość wynagrodzenia i precyzyjne określenie zakresu obowiązków służbowych. Doprecyzowanie obowiązków jest o tyle istotne, gdyż tylko utwory powstałe w ramach ich realizacji podlegają zasadom nabycia praw autorskich przez pracodawcę. Wynagrodzenie za pracę obejmuje natomiast także przeniesienie praw autorskich.
PRZECZYTAJ TAKŻE: Sztuczna inteligencja. Szansa czy zagrożenie?
Utwory w biznesie
We własnym biznesie przedstawiać się to może w dwojaki sposób. Po pierwsze, prowadzona działalność może opierać się na działalności twórczej, a efekty wykonywanej działalności będą utworami. Po drugie, kreując swój biznes na wielu polach wykorzystywane będą efekty pracy innych osób – grafików, informatyków, fotografów realizujących sesje zdjęciowe.
W przypadku, gdy jako przedsiębiorca wytwarzamy utwory objęte ochroną prawa autorskiego kluczowe znaczenie może mieć już sam wybór między przeniesieniem autorskich praw majątkowych a udzieleniem licencji. Każdorazowo w indywidualnym przypadku warto przeanalizować zasadność udzielenie licencji czasowej i niewyłącznej. Ten sposób korzystania z utworów pozwala na zwielokrotnianie wynagrodzenia na efektach swojej pracy twórczej. Niewykluczone jednak, że dzieło wykonywane zostało specjalne zamówienie i druga strona oczekuje przeniesienia autorskich praw majątkowych. Warto pamiętać, że w myśl art. 45 Prawa autorskiego twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji.
Będąc twórcą warto także pamiętać o specyfice autorskich praw osobistych. W przeciwieństwie do praw majątkowych, prawa osobiste w myśl art. 16 Prawa autorskiego chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do: autorstwa utworu, oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo, nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności, nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Powyższe to dla twórcy to istotne uprawnienia, niezależnie czy jest przedsiębiorcą, czy pracuje na etacie.
W przypadku nabywcy lub korzystającego warto rozważyć natomiast dodatkowe postanowienia umowne, na podstawie których twórca zobowiąże się do ich niewykonywania lub upoważni nabywcę do ich wykonywania w imieniu twórcy.
O czym pamiętać?
Majątkowe i osobiste prawa autorskie to kluczowe prawa w zakresie praw własności intelektualnej. Warto także pamiętać o odrębnej kategorii praw zależnych. To szeroki obszar związany z dalszą modyfikacją i przeróbką utworu. Co do zasady, jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórca zachowuje wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, mimo że w umowie postanowiono o przeniesieniu całości autorskich praw majątkowych (art. 46 Prawa autorskiego).
***
O Autorce:
Katarzyna Zych – adwokat, członek Izby Adwokackiej w Warszawie Od początku kariery zawodowej związana z obsługą korporacyjną spółek kapitałowych z sektora prywatnego i publicznego w ramach współpracy z renomowanymi kancelariami prawnymi. Specjalizuje się w kompleksowym doradztwie z obszaru prawa handlowego, prawa cywilnego, prawa zamówień publicznych oraz własności intelektualnej. Posiada wieloletnie doświadczenie w zakresie obsługi procesów inwestycyjnych na wszystkich etapach transakcji, finansowania dłużnego przedsiębiorstw, jak również zakładania, przekształcania, łączenia i likwidacji działalności gospodarczej. Wieloletnie doświadczenie w zakresie obsługi korporacyjnej spółek handlowych łączy z aktywnym wspieraniem rozwoju przedsiębiorczości kobiet oraz ochrony przed dyskryminacją i przemocą wobec kobiet.
