Umowy o zakazie konkurencji ograniczaj膮 mo偶liwo艣ci podejmowania pracy zarobkowej. Mog膮 wi臋c stanowi膰 dla pracownik贸w zagro偶enie. Jest tak mi臋dzy innymi dlatego, 偶e pozycja pracodawcy w stosunku do pracownika jest cz臋sto jedynie formalnie r贸wna. Faktycznie pracownik mo偶e by膰 stron膮 s艂absz膮, kt贸rej pracodawca pr贸buje narzuci膰 niekorzystne warunki. Aby chroni膰 pracownik贸w przed tak膮 sytuacj膮, ustawodawca uregulowa艂 warunki zawierania um贸w o zakazie konkurencji w kodeksie pracy.
Kodeks pracy przewiduje mo偶liwo艣膰 zawierania um贸w o zakazie konkurencji w trakcie, jak i po ustaniu stosunku pracy. Najwi臋cej zagro偶e艅 dla pracownika niesie ze sob膮 umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, dlatego to na niej skupi臋 swoj膮 uwag臋. Jest te偶 ona r贸wnie偶 szerzej ni偶 umowa o zakazie konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy uregulowana przez ustawodawc臋.
Z kim mo偶na podpisa膰 klauzul臋 konkurencyjn膮?
Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy jest nazywana cz臋sto klauzul膮 konkurencyjn膮. Zawarcie tego rodzaju umowy nie jest mo偶liwe z ka偶dym pracownikiem, ale tylko z osob膮, kt贸ra ma dost臋p do szczeg贸lnie wa偶nych informacji. Na przyk艂ad pracownikiem dzia艂u kadr, marketingu, czy ksi臋gowym itp. Ich ujawnienie mo偶e narazi膰 pracodawc臋 na szkod臋. Wed艂ug pogl膮du przyj臋tego w orzecznictwie, po zawarciu umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, pracodawca nie mo偶e powo艂ywa膰 si臋 na to, 偶e umowa jest niewa偶na, bo pracownik nie mia艂 w rzeczywisto艣ci dost臋pu do szczeg贸lnie wa偶nych informacji.
Umowa o zakazie konkurencji jest odr臋bn膮 od umowy o prac臋 umow膮. Pracownik zobowi膮zuje si臋 w niej przez okre艣lony czas po ustaniu stosunku pracy nie prowadzi膰 dzia艂alno艣ci konkurencyjnej wobec pracodawcy ani te偶 艣wiadczy膰 pracy w ramach stosunku pracy lub – na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadz膮cego tak膮 dzia艂alno艣膰. A pracodawca zobowi膮zuje si臋 p艂aci膰 mu za to odszkodowanie.
Jak powinna wygl膮da膰 umowa o zakazie konkurencji?
Cho膰 kodeks pracy m贸wi, 偶e zakaz konkurencji powinien wynika膰 z odr臋bnej umowy, to odr臋bno艣膰 ta wyra偶a si臋 w samej tre艣ci umowy o zakazie konkurencji, a nie w jej formie. Zatem umowa taka mo偶e by膰 zawarta w osobnym dokumencie lub by膰 klauzul膮 w umowie o prac臋. Umowa, aby by艂a wa偶na musi by膰 sporz膮dzona na pi艣mie. Okre艣la si臋 w niej zakres zakazu, okres jego obowi膮zywania, jak r贸wnie偶 odszkodowanie, jakie pracodawca powinien zap艂aci膰 pracownikowi za powstrzymanie si臋 od dzia艂alno艣ci konkurencyjnej. Odszkodowanie nie mo偶e by膰 ni偶sze od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadaj膮cy okresowi obowi膮zywania zakazu konkurencji.
Odszkodowanie takie mo偶e by膰 zap艂acone w kwocie jednorazowej albo w miesi臋cznych ratach. W razie sporu, o odszkodowaniu orzeka s膮d pracy. Cho膰 nie wynika to jasno z przepis贸w kodeksu pracy, powszechnie przyjmuje si臋 w orzecznictwie, 偶e je艣li w umowie nie okre艣lono wysoko艣ci odszkodowania, umowa jest wa偶na i w tym zakresie stosuje si臋 przepisy o minimalnym odszkodowaniu.
Kiedy ustaje zakaz konkurencji?
Zakaz konkurencji, a wi臋c obowi膮zek pracownika powstrzymania si臋 od dzia艂alno艣ci konkurencyjnej ustaje w razie niewywi膮zywania si臋 pracodawcy z obowi膮zku wyp艂aty odszkodowania oraz w razie ustania przyczyny uzasadniaj膮cej zakaz. Warto pami臋ta膰, 偶e „niewywi膮zywanie si臋” z wyp艂aty odszkodowania przez pracodawc臋 oznacza nie tylko niewyp艂acanie odszkodowania, ale tak偶e nieterminow膮 wyp艂at臋. W takiej sytuacji pracownik nie musi ju偶 przestrzega膰 zakazu, ale pracodawc臋 obci膮偶a dalej zobowi膮zanie do zap艂aty uzgodnionego odszkodowania. Na wypadek zaj艣cia takiej sytuacji, strony w umowie mog膮 wprowadzi膰 dla pracodawcy prawo odst膮pienia lub wypowiedzenia umowy albo warunek rozwi膮zuj膮cy. Strony zawsze mog膮 r贸wnie偶 zawrze膰 porozumienie w sprawie rozwi膮zania umowy.
Naruszenie zakazu
Wa偶ne jest, 偶e w razie naruszenia zakazu, pracownik ponosi odpowiedzialno艣膰 na podstawie przepis贸w kodeksu cywilnego (art. 471 k.c.), a nie na podstawie przepis贸w kodeksu pracy o odpowiedzialno艣ci materialnej pracownik贸w, a wi臋c bez wynikaj膮cych z tych przepis贸w ogranicze艅. Strony mog膮 r贸wnie偶 w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy zastrzec kar臋 umown膮 na rzecz by艂ego pracodawcy w razie niewykonania lub nienale偶ytego wykonania przez pracownika obowi膮zku powstrzymania si臋 od dzia艂alno艣ci konkurencyjnej (art. 483 k.c. w zw. z art. 300 k.p.). Pracownik b臋dzie w贸wczas zobowi膮zany do zap艂aty pracodawcy kary umownej w um贸wionej wysoko艣ci bez wzgl臋du na wysoko艣膰 poniesionej przez pracodawc臋 szkody.
