Intercyza – co to jest?
W polskim systemie prawnym standardowym ustrojem majątkowym jest ustawowa wspólność majątkowa. O ile małżonkowie w odrębnej umowie nie postanowili inaczej, pozostają w ustroju ustawowej wspólności majątkowej. W praktyce oznacza to, że już od dnia ślubu mąż i żona dysponują majątkiem wspólnym. Wszystko, co wspólnie nabędą po ślubie trafi do majątku wspólnego i małżonkowie będą właścicielami danych przedmiotów w równym stopniu. W praktyce oznacza to, że od dnia zawarcia związku małżeńskiego do wspólnej skarbonki trafiać będą m.in.: wypłacone wynagrodzenie za pracę i dochody z innej pracy zarobkowej, dochody z majątku wspólnego i osobistych małżonków, środki zapisane na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego. Z kolei do majątku osobistego każdego z małżonków należą dobra posiadane przez każde z nich sprzed zawarcia małżeństwa, a także m.in.: przedmioty czy pieniądze odziedziczone w trakcie trwania małżeństwa, przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, czy nagrody za osobiste osiągnięcia. Majątkiem osobistym małżonkowie zarządzają zasadniczo samodzielnie. Inaczej jest z majątkiem wspólnym, którym powinni dysponować razem, szczególnie, jeżeli chodzi o znaczące działania, jak na przykład zakup mieszkania lub powzięcie decyzji o zaciągnięciu kredytu. Natomiast jeśli małżonkowie zawarli przed notariuszem umowę majątkową małżeńską, czyli podpisali intercyzę, mają dwa majątki osobiste. Wówczas każdy z małżonków zarządza swoim majątkiem osobno. Intercyzę można zawrzeć jeszcze przed ślubem lub po ślubie. Oznacza to, że od chwili obowiązywania intercyzy wszystkie przedmioty nabywane przez małżonków stają się składnikami ich majątków osobistych.
Intercyzę dzieli się na rodzaje, biorąc jako kryterium zakres rozszerzenia lub ograniczenia wspólności majątkowej:
- ustanowienie rozdzielności majątkowej – małżonkowie zachowują swoje osobne masy majątkowe;
- rozszerzenie wspólności majątkowej – majątki osobiste współmałżonków stają się wspólne;
- ograniczenie wspólności majątkowej – wyłączenie tylko niektórych składników majątku ze wspólności.
Ze względu na czas zawarcia intercyzy, można wyróżnić jej trzy rodzaje:
- intercyza przedmałżeńska – czyli intercyza zawarta przed ślubem;
- intercyza w trakcie trwania małżeństwa – czyli intercyza zawarta po ślubie;
- intercyza zawierana przed rozwodem.
Oznacza to, że od chwili obowiązywania intercyzy wszystkie przedmioty nabywane przez małżonków stają się składnikami ich majątków osobistych. Podobnie wygląda kwestia dochodzenia wierzytelności od małżonków przez wierzycieli. Jeżeli na przykład mąż zaciągnął zobowiązanie, którego nie jest w stanie uregulować, wówczas wierzyciel zgłosi swoje roszczenie wyłącznie wobec niego, o ile wiedział o istnieniu rozdzielności majątkowej.
Od którego momentu wynagrodzenie, dochody i inne świadczenia wchodzą do majątku wspólnego?
Należy podkreślić, że dopiero w momencie „pobrania” wynagrodzenia wejdzie ono do majątku wspólnego. Bez znaczenia jest za jaki okres wypłacane jest wynagrodzenie, kluczowe bowiem jest ustalenie daty dokonania jego wypłaty. Co oznacza, że jeśli małżonkowi wypłacono wynagrodzenie za pracę wykonywaną przed datą powstania wspólności, ale wypłata nastąpiła już po jej powstaniu, zasili ono majątek wspólny małżonków. Oznacza to także, że jeśli praca wykonywana była w trakcie trwania wspólności majątkowej, ale wypłata wynagrodzenia nastąpiła już po jej ustaniu, wtedy środki uzyskane na tej podstawie wejdą do majątku osobistego małżonka świadczącego pracę. Te same zasady stosuje się do innych świadczeń oraz dochodów z działalności zarobkowej małżonka. Istotnym jest, że do momentu wypłacenia wynagrodzenia, po stronie małżonka istnieje wierzytelność z tego tytułu względem pracodawcy lub świadczeniodawcy. Należy pamiętać, że wierzytelność ta wchodzi już jednak w skład majątku osobistego. Przy czym nie ma znaczenia czy wierzytelność jest czy nie jest wymagalna.
Kiedy żona odpowie za długi męża, a mąż za długi żony?
Jeśli małżonkowie nie podpisali umowy majątkowej, a więc ich ustrojem jest wspólność majątkowa, odpowiedzialność jednego z nich za długi drugiego będzie zależała zasadniczo od czterech sytuacji:
- jeśli małżonkowie zaciągnęli zobowiązanie wspólnie, na przykład podpisali umowę na kredyt – wówczas odpowiedzą za dług swoim majątkiem wspólnym oraz majątkami osobistymi;
- jeżeli mąż zaciągnął zobowiązanie po uzyskaniu zgody żony, wówczas małżonkowie odpowiedzą za dług majątkiem wspólnym. Natomiast majątkiem osobistym odpowie tylko osoba, która faktycznie to zobowiązanie zaciągnęła, czyli w tym przypadku mąż. Działa to oczywiście również w odwrotnej konfiguracji, czyli, gdy żona zaciąga zobowiązanie, a mąż jedynie wyraża zgodę;
- gdy mąż zaciąga zobowiązanie bez zgody żony, wówczas za dług odpowie tylko mąż. Do uregulowania długu posłuży majątek osobisty męża, jego wynagrodzenie za pracę, dochody z innej pracy zarobkowej, korzyści uzyskane z przysługujących mu praw autorskich i pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy. Jeśli to żona zaciągnie zobowiązanie bez zgody męża, zasada będzie oczywiście taka sama.
- natomiast, jeżeli małżonek zaciągnie zobowiązanie bez wiedzy drugiego małżonka w „sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny”, wówczas małżonkowie odpowiadają solidarnie. Jeśli w grę wchodzi „zaspokajanie zwykłych potrzeb rodziny”, małżonek, który nie wyraził zgody na takie zobowiązanie, nie uniknie odpowiedzialności. Poprzez „zwykłe potrzeby rodziny” rozumiemy zobowiązania zaciągnięte na zakup np. jedzenia, odzieży czy też pokrycie kosztów leczenia lub zapłatę rachunków.
Czy żona odpowiada za firmowe długi męża, a mąż za długi żony?
Jeśli małżonkowie podpisali u notariusza intercyzę, żona nie odpowiada za zobowiązania firmowe męża, a mąż za nieuregulowane długi firmy żony.
W ustroju majątkowej wspólności małżeńskiej, sytuacja jest nieco bardziej skomplikowana. Odpowiedzialność małżonka za zobowiązania firmowe drugiego z nich zależeć będzie zasadniczo od wyrażenia pisemnej zgody na zaciągnięcie takiego zobowiązania.
Jeśli małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie firmowego zobowiązania i zgoda ta znalazła się w dokumencie prywatnym lub urzędowym, wówczas odpowie za takie zadłużenie. Na uregulowanie długu przeznacza się środki z majątku osobistego dłużnika-przedsiębiorcy oraz majątku wspólnego małżonków. Egzekucji nie można natomiast prowadzić z majątku osobistego małżonka dłużnika.
Jeśli takiej zgody nie było, egzekwować można będzie jedynie z majątku osobistego małżonka-przedsiębiorcy, jego dochodów i majątku przedsiębiorstwa. Jeśli sąd na wniosek wierzyciela ustanowi rozdzielność majątkową – również udział przedsiębiorcy w powstałym po podziale majątku wspólnego będzie podlegał egzekucji.
W przypadku małżonków pozostających w ustroju wspólności majątkowej, odpowiedzialność za firmowe długi jednego z nich zależy od uzyskania zgody małżonka niebędącego przedsiębiorcą.
Czy żona odpowiada za publicznoprawne długi męża, a mąż za długi żony?
Poprzez „długi publicznoprawne” rozumiemy głównie zaległości wobec Urzędu Skarbowego i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Kwestie te reguluje ordynacja podatkowa [Dz.U. 1997 nr 137 poz. 926]. W przypadku małżonków pozostających w ustroju wspólności majątkowej, odpowiedzialność ta jest bardzo szeroka.
Odpowiedzialność za zobowiązania wobec fiskusa czy ZUS-u w ustroju wspólności majątkowej obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka. Dotyczy to nawet sytuacji, w których współmałżonek, który nie prowadzi firmy, nie wiedział o zaległościach publicznoprawnych.
Jeśli małżonkowie zawarli intercyzę, małżonek nieprowadzący działalności gospodarczej, co do zasady nie odpowie za zaległości publicznoprawne żony lub męża. Wyjątkiem tu będzie jednak sytuacja, w której po podpisaniu intercyzy żona pomagała mężowi (lub odwrotnie) przy prowadzeniu działalności. Wówczas małżonkowie odpowiedzą solidarnie do wartości osiągniętych korzyści (czyli np. do wysokości wynagrodzenia za pracę).
Czy żona odpowiada za długi męża po jego śmierci?
Śmierć współmałżonka wiąże się z ogromnym poczuciem straty. Niestety często bywa tak, że oprócz żałoby i pogrążenia w smutku, żona spotyka się z innym problemem, mianowicie z długami męża. To, w jakim stopniu żona jest odpowiedzialna za zobowiązania zmarłego męża zależy od drogi dziedziczenia po nim.
W przypadku, w którym jeden ze współmałżonków przed śmiercią zaciągnął zobowiązania finansowe w postaci kredytu lub pożyczki, ich spłata zależna jest od postępowania spadkowego. To kodeks cywilny reguluje sprawy spadkowe i wyróżnia dwie formy dziedziczenia, czyli dziedziczenie testamentowe i dziedziczenie ustawowe.
Jeśli zmarły pozostawił po sobie testament, to dokument ten ma pierwszeństwo przed przepisami dziedziczenia ustawowego. Zmarły w testamencie może wskazać swoich spadkobierców, którzy niekoniecznie muszą należeć do najbliższej rodziny. Natomiast dziedziczenie ustawowe, to przejście spadku na najbliższą rodzinę w stałej kolejności, uregulowanej przez przepisy kodeksu cywilnego. Najpierw dziedziczy współmałżonek i dzieci, później zaś dalsi krewni. Dziedziczenie ustawowe występuje, gdy zmarły nie pozostawił testamentu lub ten nie został podważony.
Oprócz majątku, żona może w spadku otrzymać również zadłużenie zmarłego męża. Dzieje się to w przypadku, gdy spadkodawca posiada nieuregulowane zobowiązania finansowe z tytułu kredytów gotówkowych, pożyczek bez bik, leasingu na samochód, czy choćby zakupów na raty.
Nie oznacza to jednak, że żona musi spłacić dług męża. Spadkobierczyni po zmarłym mężu może:
- przyjąć spadek wprost, czyli bez ograniczenia odpowiedzialności za zadłużenie, inaczej mówiąc przyjąć wszystko, w tym aktywa i pasywa (długi);
- przyjąć spadek z tzw. dobrodziejstwem inwentarza, co oznacza ograniczoną odpowiedzialność za zadłużenie – przyjmuje wówczas zadłużenie jedynie do wysokości majątku zmarłego i nie musi spłacać zadłużeń, jeśli przewyższały wysokość otrzymanego majątku;
- może również odrzucić spadek – czyli całkowicie zrezygnować z przyjęcia aktywów i pasywów, dokładniej całkiem zrzeka się przyjęcia spadku.
Ogólnie przyjętą zasadą jest dziedziczenie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, jeśli jednak żona chce przyjąć spadek wprost lub całkiem go odrzucić, to musi złożyć stosowne oświadczenie przed notariuszem lub w sądzie rejonowym do 6 miesięcy, licząc od dnia, w którym spadkobierczyni dowiedziała się o spadku.
Czy intercyza chroni żonę przed dziedziczeniem długów męża?
Jeśli nawet małżonkowie zdecydowali się na rozdzielność majątkową na mocy intercyzy, to żona nie jest zwolniona z odpowiedzialności za długi męża. Intercyza nie ma żadnego wpływu na zasady dziedziczenia ustawowego pomiędzy małżonkami, dlatego dziedziczy się tak, jakby intercyzy nie było. Niezależnie od tego, jaką decyzję podejmie żona, musi spadek przyjąć lub odrzucić, tak samo jak w przypadku, w którym rozdzielność majątkowa nie byłaby podpisana.
Jak sprawdzić, czy mąż posiada długi?
Zdarzają się przypadki, w których mąż zaciągnął zobowiązania finansowe bez uprzedzenia o tym fakcie swojej małżonki. Jak zatem dowiedzieć się, czy spadkodawca był zadłużony? Jeśli żona chce sprawdzić rejestr BIK lub BIG to instytucje te najczęściej wymagają oświadczenia o przyjęciu spadku. Dlatego małżonce w takiej sytuacji pozostaje złożenie w sądzie wniosku o dokonanie spisu inwentarza, którego realizacją zajmuje się komornik.
O Autorce
Beata Pawlak
Jestem adwokatem Izby Adwokackiej w Warszawie, mediatorem w Centrum Mediacji przy Naczelnej Radzie Adwokackiej i członkinią Włocławskiego Towarzystwa Naukowego, a także mentorką w Fundacji Women in Law. Na co dzień prowadzę własną kancelarię adwokacką www.pawlak-adwokat.pl. Chcąc podzielić się swoją wiedzą i doświadczeniem piszę bloga prawniczego pod nazwą prawobeaty.pl. Specjalizuję się w prawie rodzinnym, karnym oraz cywilnym. Ponadto, wspieram i obsługuję małe firmy z ogromnym potencjałem i innowacyjnym spojrzeniem na biznes. Z zamiłowania jestem pasjonatką podróży, wielbicielką narciarstwa, biegania oraz sportów wodnych.
