Majątek firmy a współwłasność małżeńska
W praktyce bardzo często do prowadzonej działalności przedsiębiorca wykorzystuje składniki swojego majątku prywatnego np. samochód czy sprzęt komputerowy. Jeżeli przedmioty te spełniają kryteria do uznania ich za środki trwałe należy ująć je w ewidencji środków trwałych i poddać amortyzacji (stopniowemu rozliczaniu w kosztach podatkowych). W takim przypadku może pojawić się pytanie jak amortyzować środek trwały będący przedmiotem współwłasności małżeńskiej. Mogą tutaj mieć miejsce dwie sytuacje:
- Środek trwały np. samochód jest wykorzystywany w działalności gospodarczej przedsiębiorcy oraz w odrębnej działalności prowadzonej przez drugiego małżonka. Wówczas każdy z małżonków dokonuje odpisów amortyzacyjnych od połowy wartości początkowej środka trwałego.
- Środek trwały jest wykorzystywany gospodarczo tylko przez jednego małżonka. W takiej sytuacji nic nie stoi na przeszkodzie, aby dokonywać odpisów amortyzacyjnych od pełnej wartości początkowej przedmiotu.
Jeżeli firma jest prowadzona w miejscu zamieszkania przedsiębiorcy (dom, mieszkanie) i nieruchomość ta jest przedmiotem współwłasności małżeńskiej odpisów amortyzacyjnych można dokonywać w wysokości ustalonej od wartość początkowej nieruchomości odpowiadającej stosunkowi powierzchni użytkowej wykorzystywanej do prowadzenia firmy. Współwłasność również tutaj nie ma znaczenia.
Odpowiedzialność małżonka za zobowiązania małżonka-przedsiębiorcy
Jeżeli przedsiębiorca nie ma podpisanej ze swoim małżonkiem umowy o rozdzielności majątkowej istnieje możliwość, że ewentualne długi powstałe w firmie lub niezapłacone podatki zostaną ściągnięte z majątku wspólnego małżonków, np. ze wspólnego konta.
Przepisy podatkowe zakładają, że w przypadku małżonków odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe obejmuje zarówno majątek odrębny podatnika (ten, który posiadał przed zawarciem małżeństwa), jak i majątek wspólny podatnika i jego małżonka (dorobek nabyty w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jedno z nich). Małżonek może być „ścigany” za długi przedsiębiorcy nawet po rozwodzie, ale tylko w zakresie zobowiązań powstałych w trakcie trwania małżeństwa.
Zagrożenia przy wspólnym prowadzeniu firmy mogą tak naprawdę wynikać z posiadania ustroju wspólności majątkowej, poprzez którą wierzyciele mogą żądać spłaty długu od każdego małżonka – bez względu na to, w jakim stopniu był on zaangażowany w powstanie danego zobowiązania. Pamiętajmy, że ustawodawca w żaden sposób nie zakazuje prowadzenia działalności gospodarczej wraz z małżonkiem. Dozwolone jest zatrudnianie żony w tej samej firmie, w której mąż jest szefem. Relacje rodzinne nie powodują jednak powstania dodatkowych uprawnień dla zatrudnionego małżonka lub tego, który występuje w charakterze wspólnika. W świetle przepisów z zakresu przedsiębiorczości małżonkowie są tak naprawdę dla siebie całkowicie obcymi osobami.
Małżonek pełnomocnikiem w firmie.
Kolejną funkcją, jaką może pełnić małżonek, jest uzyskanie statusu pełnomocnika. Pełnomocnik w firmie pełni rolę przedstawiciela w załatwianiu spraw związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. Nie ma przeciwwskazań, żeby pełnomocnikiem została żona. W takim przypadku należy udzielić małżonkowi pełnomocnictwa na piśmie lub dokonać zmian we wpisie do CEIDG wskazując informację na temat udzielonego pełnomocnictwa. Przedsiębiorca powinien również wskazać zakres udzielonego pełnomocnictwa:
- ogólne – najszerszy rodzaj pełnomocnictwa uprawniający do wykonywania czynności zwykłego zarządu,
- szczególne – udzielane najczęściej do załatwienia konkretnej sprawy.
Zaleca się dokonania wpisu pełnomocnika do CEIDG, wówczas taka informacja jest widoczna dla wszystkich zainteresowanych osób czy instytucji. Nie musimy wówczas posiadać i legitymować się dokumentem pełnomocnictwa w przypadku załatwiania spraw w imieniu przedsiębiorcy. Każdego pełnomocnika, w tym również małżonka, można odwołać w dowolnym momencie.
Nazwa firmy – czy żona może posługiwać się nazwą firmy męża?
Każdy przedsiębiorca działa pod firmą. I choć „firma” to określenie, którego zwykle używa się jako synonim prowadzonego biznesu czy działalności gospodarczej, to w rozumieniu prawnym jest to oznaczenie, pod jakim działa przedsiębiorca. I tak zgodnie z kodeksem cywilnym firma osoby fizycznej prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą to jej imię i nazwisko. Nie wyklucza to jednak możliwości włączenia do firmy określeń wskazujących na przedmiot działalności, miejsce jej prowadzenia czy dodania innych wyrazów.
Załóżmy na przykład, że Wojciech Rogal zamierza poprowadzić biznes cukierniczy. Może zarejestrować swoją firmę po prostu jako „Wojciech Rogal”, uzupełnić o słowa nawiązujące do charakteru jej działalności na przykład „Wojciech Rogal Cukiernia” czy też wprowadzić zupełnie fantazyjną nazwę „Wojciech Rogal Słodki Zakątek”. To, czego natomiast pan Rogal na pewno nie będzie mógł zrobić, to zarejestrować firmy jako sam „Słodki Zakątek”. W końcu imię i nazwisko to obowiązkowy element firmy przedsiębiorcy z JDG. Nie oznacza to jednak, że będzie musiał umieścić nad swoją cukiernią szyld, w którym znajdzie się jego imię i nazwisko i zawsze posługiwać się właśnie taką nazwą. Przy rejestracji w CEIDG można bowiem podać także nazwę skróconą. A ta nie musi już zawierać imienia i nazwiska. Nazwę skróconą może zamieszczać m.in. na ulotkach czy pieczątkach, ale już nie na ważnych dokumentach. Będzie ona niewystarczająca np. przy wystawianiu faktur czy zawieraniu umów. Tym samym żona – nawet jako osoba współpracująca nie będzie mogła posługiwać się firmą męża jak własną firmą – choćby ze względu na nazwę ściśle określoną przepisami prawa.
Spółka cywilna z małżonkiem
Założenie spółki cywilnej z małżonkiem spełnia jeden podstawowy warunek, mianowicie mamy dwóch wspólników. Zakładanie spółki cywilnej z punktu widzenia formalnego będzie dokonywane na takich samych zasadach, jak w pozostałych przypadkach przykładowo:
- każdy z małżonków musi dokonać odrębnie zarejestrowania działalności gospodarczej w CEIDG,
- małżonkowie muszą podpisać umowę spółki zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego,
- muszą być ustalone udziały w spółce,
- określona wysokość wkładów do spółki.
W przypadku decyzji o zawarciu umowy spółki cywilnej małżonkowie powinni pamiętać, że w takim przypadku powstaną dwie różne wspólności majątkowe:
- Wspólność majątkowa małżeńska.
- Wspólność majątkowa spółki.
Z punktu widzenia prawa każda z nich będzie uregulowana w innych przepisach. Pierwsza będzie oparta na przepisach Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, druga na przepisach Kodeksu cywilnego. Dodatkowo w przypadku spółek małżeńskich sprawy się komplikują w zależności od formy ustroju majątkowego istniejącego pomiędzy małżonkami, mogą tutaj wystąpić dwa stany prawne:
- Wspólność majątkowa małżeńska.
- Rozdzielność majątkowa.
Z uwagi na złożoność problemu przy zawieraniu umowy spółki z małżonkiem w celu uniknięcia niepotrzebnych problemów w przyszłości najlepiej udać się do prawnika lub doradcy podatkowego, który skonstruuje umowę spółki z uwzględnieniem wszystkich niezbędnych założeń. Tego typu działanie na pewno ograniczy ewentualne spory co do podziału dochodów spółki i kwalifikowania ich do majątku wspólnego lub odrębnego. A także odpowiedzialności za zobowiązania spółki, gdzie trzeba pamiętać, że jest to odpowiedzialność osobista wspólników a nie spółki, która nie ma osobowości prawnej.
O Autorce
Beata Pawlak
Jestem adwokatem Izby Adwokackiej w Warszawie, mediatorem w Centrum Mediacji przy Naczelnej Radzie Adwokackiej i członkinią Włocławskiego Towarzystwa Naukowego, a także mentorką w Fundacji Women in Law. Na co dzień prowadzę własną kancelarię adwokacką www.pawlak-adwokat.pl. Chcąc podzielić się swoją wiedzą i doświadczeniem piszę bloga prawniczego pod nazwą prawobeaty.pl. Specjalizuję się w prawie rodzinnym, karnym oraz cywilnym. Ponadto, wspieram i obsługuję małe firmy z ogromnym potencjałem i innowacyjnym spojrzeniem na biznes. Z zamiłowania jestem pasjonatką podróży, wielbicielką narciarstwa, biegania oraz sportów wodnych.
