Co się dzieje po zawarciu związku małżeńskiego?
Niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, czym jest „małżeński ustrój majątkowy”. Przyszli małżonkowie często nie są świadomi, że w ogóle istnieje coś takiego jak „małżeński ustrój majątkowy”, jakie są jego rodzaje, a tym bardziej nie wiedzą, że mogą samodzielnie zdecydować o ustroju majątkowym, który będzie obowiązywał w ich małżeństwie.
Na pytanie „Co to jest małżeński ustrój majątkowy?” kilkoro znajomych zapytało, czy chodzi o intercyzę. W świadomości Polaków kryje się zasłyszana lub widziana głównie w filmach amerykańskich sytuacja, w której bogaci ludzie podpisują przed ślubem intercyzę małżeńską – i na tym kończy się wiedza w tym zakresie. A prawda jest taka, że polskie prawo przewiduje kilka możliwości rozwiązania kwestii małżeńskich ustrojów majątkowych, w zależności od potrzeb i decyzji małżonków. Warto zastanowić się nad nimi jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego, a na pewno warto znać wady i zalety każdego z nich.
Czym zatem jest małżeński ustrój majątkowy?
Małżeński ustrój majątkowy to system stosunków prawnych istniejących między małżonkami, określony przepisami prawa (w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym), który reguluje zależności majątkowe między małżonkami oraz między małżonkami a innymi podmiotami prawa. A mówiąc prościej: są to pewne zasady, stan prawny między małżonkami, który reguluje stosunki majątkowe między małżonkami oraz między małżonkami a innymi osobami (np. ich wierzycielami).
Ustawodawca daje nam możliwość przyjęcia ustawowego bądź umownego ustroju majątkowego.
Ustawowa wspólność majątkowa
Ustawowa wspólność majątkowa to wszystko, co małżonkowie (razem lub osobno) nabyli w trakcie trwania małżeństwa. Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje, że po zawarciu małżeństwa powstaje tzw. wspólność ustawowa między małżonkami, chyba że małżonkowie przed zawarciem lub po zawarciu małżeństwa postanowią odmiennie uregulować stosunki majątkowe. Mogą to zrobić przez zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej.
Na co wpływa ustawowa wspólność majątkowa i dlaczego ma tak istotne znaczenie?
Kwestie majątkowe wpływają na wiele spraw. Pokuszę się nawet o stwierdzenie, że to właśnie z powodu pieniędzy rozpadło się wiele małżeństw! Przed podjęciem decyzji o zawarciu małżeństwa warto wiedzieć, o jakich składnikach majątku każdy z małżonków będzie decydował sam, a o jakich wspólnie z drugim małżonkiem. Warto również zaplanować rozwój finansowy, zwłaszcza gdy oboje małżonkowie wnoszą określony majątek – pozwoli to podejmować decyzje kluczowe dla późniejszych relacji finansowych.
Jeśli małżonkowie nie ustalą inaczej i nie podpiszą stosownej umowy, po zawarciu małżeństwa obowiązuje ich wspólność majątkowa. Oznacza to, że do majątku wspólnego wchodzą przedmioty majątkowe, które nabyli wspólnie lub oddzielnie w trakcie trwania małżeństwa. Majątek wspólny to majątek, który należy do obojga małżonków – wspólnie o nim decydują i wspólnie nim zarządzają.
Co wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków?
Zgodnie z art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego do majątku wspólnego należą w szczególności:
- pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
- dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
- środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
- kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
Warto podkreślić i zaznaczyć to, co umyka wielu małżonkom: jeśli w małżeństwie panuje wspólność majątkowa małżeńska nie zmieniona żadną umową małżeńską, wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej (np. umów zlecenia, o współpracy itd.) małżonków są wspólne. Niezależnie od tego, na czyj rachunek bankowych wpływają.
Majątek wspólny vs majątek osobisty
W tym miejscu bardzo ważne jest, aby rozróżnić majątek wspólny i majątek osobisty każdego z małżonków.
Majątek osobisty małżonka
Polskie prawo wyraźnie określa, jakie składniki majątku (czyli jego części: jakieś przedmioty, prawa) nie będą po ślubie wchodziły do majątku wspólnego małżonków, lecz będą stanowiły majątki osobiste (czyli takie, którymi mogą samodzielnie dysponować bez pytania małżonka o zgodę czy zdanie).
Przede wszystkim są to przedmioty nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, przedmioty nabyte w wyniku dziedziczenia, w drodze darowizny, jak też przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków oraz inne wskazane w art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
„Przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej”.
Oznacza to między innymi, że samochód, dom, biżuteria zakupione przed zawarciem związku małżeńskiego nie staną się po ślubie majątkiem wspólnym, lecz w dalszym ciągu będą należały do tego z małżonków, który przed ślubem był ich właścicielem.
„Przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił”.
Jeśli darczyńca w umowie darowizny lub spadkodawca w testamencie nie postanowią wyraźnie, że majątek darowany/podlegający dziedziczeniu będzie wchodził do majątku wspólnego małżonków, to przedmioty nabyte w ten sposób (mimo że nabyte w trakcie trwania małżeństwa) wejdą do majątku osobistego małżonka, który je otrzymał.
„Przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków”.
Nagrodami za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków są na przykład nagrody za pracę twórczą (artystyczna, naukowa, literacka i inne pozyskane podczas konkursów). Do nagród za osobiste osiągnięcia orzecznictwo sądów zalicza także nagrody za osiągnięcia sportowe, za ratowanie życia i inne, pozbawione charakteru twórczego. Co istotne, w odniesieniu do sportowców należy odróżnić wynagrodzenie od nagród, mimo że nagrody są często w formie pieniężnej.
Czy jest to sprawiedliwe? Polemizowałabym.
Gdy jeden z małżonków zawodowo uprawia sport, drugi przejmuje na siebie większość obowiązków domowych i rodzicielskich. Cierpią na tym także relacje małżeńskie. W takiej sytuacji dzielenie kwot pozyskiwanych przez małżonka sportowca na majątek wspólny lub osobisty nie jest w mojej opinii zasadne.
Obecnie tak jednak wygląda ugruntowana linia orzecznicza.
Z uwagi na ścisły zapis w kodeksie, który wylicza poszczególne składniki majątku osobistego, pamiętaj, że w trakcie trwania wspólności majątkowej wszystkie wyliczone enumeratywnie składniki majątku osobistego będą przynależały do jednego z małżonków.
Należy tutaj stanowczo podkreślić, że każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania i używania rzeczy stanowiących majątek wspólny, o ile da się to pogodzić ze współposiadaniem i z korzystaniem z rzeczy przez drugiego z małżonków. Nie może być tak, że tylko jeden z małżonków korzysta na przykład z kina domowego, a drugi zostanie pozbawiony tej możliwości.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy reguluje również kwestie dotyczące zarządu majątkiem wspólnym, odpowiedzialności za zobowiązania jednego z małżonków (a co za tym idzie – możliwości zaspokojenia z majątku wspólnego) oraz związane z jego podziałem i sposobem rozliczenia nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty i z majątku osobistego na majątek wspólny.
Powyższy fragment pochodzi z książki „Z prawem jej do twarzy. O bezpieczeństwie prawnym w związki” autorstwa Katarzyny Kraus.
O książce
O czym powinnaś wiedzieć, zanim zdecydujesz się na życie w związku lub zmianę stanu cywilnego? Czym różni się związek partnerski od związku małżeńskiego w kwestiach: dziedziczenia, majątku wspólnego, odpowiedzialności za długi, dzieci, zakończenia związku, upoważnień i pełnomocnictw? Czy w związku małżeńskim/partnerskim ponosisz odpowiedzialność za długi męża/partnera związane z firmą, którą prowadzi? Do kogo będzie należał dom, który wraz z mężem/partnerem postanowisz wybudować na jego działce? Co to jest intercyza, jakie są jej rodzaje i czy na pewno zawsze warto ją podpisać? Czy komornik może zająć i sprzedać mieszkanie, które kupiłaś razem z partnerem/mężem? Kto dziedziczy po bezdzietnym małżeństwie? Czy po śmierci rodziców dziecko dziedziczy kredyt, który zaciągnęli? Jakie są prawa osoby dotkniętej przemocą i gdzie szukać pomocy? To wybrane kwestie, na które odpowiada „Z prawem jej do twarzy. O bezpieczeństwie prawnym w związki” – pierwsza w Polsce książka o możliwościach prawno-finansowego zabezpieczenia w związkach partnerskich i małżeńskich.
O autorce
Katarzyna Kraus – radca prawny, od 2010 roku członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie. Od 2012 roku prowadzi w Warszawie własną Kancelarię Prawną, specjalizującą się w prawie cywilnym, rodzinnym i mieszkaniowym. Na swojej stronie edukuje kobiety w sprawach rodzinnych i przemocowych.
